Ristill (Herpes zoster)

Staðreyndablað

Hvað er ristill? 

Ristill, einnig þekkt sem herpes zoster, er veirusýking af völdum varicella-zoster veirunnar (HZV), sömu veiru og veldur hlaupabólu (varicella). Eftir að einstaklingur jafnar sig af hlaupabólu er veiran áfram í dvala í taugakerfinu. Í sumum tilfellum getur vírusinn endurvirkjast síðar á ævinni og valdið ristli. 

Woman with shingles has headache

Hver eru einkenni ristils? 

Dæmigerð einkenni á ristil eru:

  • Sársaukafull útbrot sem birtast venjulega sem stök rönd / svæði á annarri hlið líkamans, oft á bol eða andliti
  • Blöðrur sem rofna og skorpa myndast yfir
  • Kláði, náladofi eða sviðatilfinning áður en útbrotin koma fram
  • Önnur einkenni geta verið hiti, höfuðverkur og þreyta.

Hverjir eru fylgikvillar ristils? 

Ristill getur leitt til nokkurra fylgikvilla, þar á meðal:

  • Viðvarandi taugaverkir sem geta varað í nokkra mánuði eða jafnvel ár eftir að útbrotin hafa gróið
  • Ef ristill hefur áhrif á augun getur það leitt til augnsýkinga og hugsanlega sjónskerðingar.
children at daycare

Hvernig dreifist ristill? 

Þú getur aðeins fengið ristil ef þú hefur áður fengið hlaupabólu þar sem ristill er af völdum endurvakningar á sofandi veiru í líkamanum. Ef þú hefur ekki fengið hlaupabólu eða bólusetningu gegn hlaupabólu áður og kemst í snertingu við einhvern sem er með ristill, þá er hægt að fá hlaupabólu.   Einstaklingur með ristill er ólíklegri til að dreifa vírusnum til annarra ef útbrotin eru alveg hulin.

Hverjir eru í áhættu að fá ristil? 

Allir sem hafa fengið hlaupabólu geta þróað með sér ristil. Hættan á ristli eykst með hækkandi aldri, sérstaklega hjá einstaklingum eldri en 50 ára. Tíðnin er breytileg eftir löndum og sést aukin tilhneiging í fjölda tilfella eftir því sem jarðarbúar eldast.  Fólk með veiklað ónæmiskerfi vegna ákveðinna sjúkdóma eða lyfja er einnig næmara fyrir ristli.

child getting vaccinated

Hvernig er hægt að koma í veg fyrir ristil? 

Besta leiðin til að koma í veg fyrir ristil er með bólusetningu. Ristilbóluefnið, einnig kallað herpes zoster bóluefni, hjálpar til við að draga úr hættu á ristilmyndun og dregur úr líkum á fylgikvillum ef ristill kemur fram. Sum aðildarríki Evrópusambandsins mæla með notkun bóluefna gegn ristli fyrir ákveðna íbúahópa miðað við aldur eða sjúkdómsástand. 

Hvernig er ristill meðhöndlaður? 

Ef þig grunar að þú sért með ristil er nauðsynlegt að leita til læknis. Snemmbúin meðferð með veirulyfjum getur hjálpað til við að draga úr alvarleika og lengd sjúkdómsins. Verkjalyf og kaldir bakstrar geta hjálpað til við að draga úr óþægindum meðan á lækningu stendur.