An chaoi a n-oibríonn vacsaíní

Oibríonn vacsaíní trí fhreagairt ón gcóras imdhíonachta ar víreas nó ar bhaictéar a spreagadh. Cruthaíonn sé seo ‘cuimhne’ sa chóras imdhíonachta. Leis an gcuimhne imdhíonachta seo cuirtear ar chumas an choirp víreas nó baictéar ar leith a ‘chuimhneamh’, ionas gur féidir leis é féin a chosaint ar an víreas nó ar an mbaictéar seo agus cosc a chur ar ghalair a chruthaíonn sé.

I bhformhór na vacsaíní, bíonn foirm lagaithe nó neamhghníomhaithe (maraithe) de víreas nó de bhaictéar, nó cuid bheag den víreas nó den bhaictéar nach féidir léi galar a chruthú. Tugtar antaigin air sin.

Nuair a thugtar an vacsaín do dhuine, aithníonn córas imdhíonachta an duine an antaigin mar choimhthíoch. Gníomhachtaíonn sé sin na cealla imdhíonachta ionas go maraíonn siad an víreas nó an baictéar is cúis leis an ngalar agus go ndéanann siad antasubstaintí ina choinne.

Gníomhachtaíonn sé cealla imdhíonachta freisin - ar a dtugtar T-cealla agus B-cealla - san fhuil, sa smior agus ar fud an choirp.

Má tharlaíonn go dtéann an duine i dteagmháil leis an bhfíorvíreas nó leis an bhfíorbhaictéar ina dhiaidh sin, cuimhneoidh a gcóras imdhíonachta air.

Is féidir leis ansin na hantasubstaintí cearta a dhéanamh agus na cealla imdhíonachta cearta a ghníomhachtú go tapa chun an víreas nó an baictéar a mharú. Cosnaíonn sé sin an duine ar an ngalar.

Bíonn leibhéil éagsúla chosanta ag vacsaíní éagsúla. Braitheann fad na cosanta freisin ar an ngalar atá i gceist. Ní féidir le vacsaíní áirithe cosaint a thabhairt i gcoinne galair ach ar feadh tréimhse gairide agus b’fhéidir go mbeadh teanndáileoga ag teastáil; maidir le vacsaíní eile, d’fhéadfadh imdhíonadh a mhaireachtáil go deo.

Cosnaíonn vacsaíniú níos mó ná daoine a fuair vacsaín. Tríd an mbaol a bhaineann le teagmháil le hionfhabhtú a laghdú, cosnaíonn sé go hindíreach freisin daoine sa phobal nach bhfuair vacsaín, amhail leanaí atá ró-óg le vacsaín a fháil nó daoine a bhfuil córais imdhíonachta lagaithe acu.

Ionas go mbeidh an imdhíonacht phobail seo (ar a dtugtar imdhíonacht tréada freisin) éifeachtach, ní mór go bhfuil an vacsaín ag go leor daoine sa cheantar.

I gcodarsnacht leis sin, d’fhéadfadh daoine a fhaigheann imdhíonacht tríd an bhfíorghalar a fháil an méid seo a leanas a dhéanamh:

  • daoine eile a nochtadh don ghalar
  • iad féin a chur i mbaol d’aimhréidheanna tromchúiseacha mar gheall ar an ngalar.
How vaccines work
1. Antaigin 2. Antasubstaintí 3. Freagairt imdhíonachta

Vacsaíní bunaithe ar phróitéiní

Tá píosaí beaga próitéine de víreas nó de bhaictéar i vacsaíní bunaithe ar phróitéiní ionas go n-aithníonn an córas imdhíonachta iad mar choimhthíoch.

Áirítear leo vacsaíní seanbhunaithe, amhail vacsaíní fliú, vacsaíní teiteanais agus vacsaíní treacha.

Is minic a bhíonn próitéiní ó dhromchla víris sna vacsaíní sin. Sa víreas, mar gheall ar na próitéiní sin is féidir leis an víreas é féin a cheangal le cill an duine agus an chill a ionfhabhtú. Ach i vacsaín, ní dhéanann na próitéiní, a rinneadh i saotharlann, ach an córas imdhíonachta a spreagadh agus ní bhíonn siad ina gcúis le hionfhabhtú nó le galar.

Is minic a bhíonn substaintí ar a dtugtar aidiúvaigh i vacsaíní bunaithe ar phróitéiní. Neartaíonn siad seo freagairt an chórais imdhíonachta ar vacsaín agus méadaítear an chosaint dá mbarr.

Tá vacsaíní bunaithe ar phróitéiní á n-úsáid le blianta fada anuas.

Le déanaí, d’údaraigh an tAontas Eorpach (AE) vacsaíní nua bunaithe ar phróitéiní, lena n-airítear vacsaín chun cosaint ar COVID-19.

Vacsaíní teachtaire RNA agus vacsaíní víreasacha-veicteora

In ionad próitéine, tá treoracha i vacsaíní teachtaire RNA agus i vacsaíní víreasacha-veicteora do chealla an duine, a spreagann iad chun próitéin antigine a dhéanamh. Tagann na treoracha sin i gceann amháin de dhá chineálacha:

  • móilín ar a dtugtar teachtaire aigéad ribeanúicléasach nó teachtaire RNA;
  • faisnéis ghéiniteach taobh istigh de ‘veicteoir’ neamhdhíobhálach nó iompróirvíreas, arna modhnú ionas nach féidir léi galar a chruthú.

Nuair a thugtar vacsaín teachtaire RNA nó vacsaín víreasach-veicteora do dhuine, léann cuid dá gcealla na treoracha sin. Ina dhiaidh sin, táirgeann na cealla sin an phróitéin antaigine ar feadh tréimhse gairide sula mbriseann siad síos an teachtaire RNA nó an víreas neamhdhíobhálach.

Aithníonn an córas imdhíonachta an phróitéin antaigine a rinne cealla an choirp féin mar choimhthíoch, rud a ghníomhachtaíonn cealla imdhíonachta agus a chruthaíonn antasubstaintí.

Tá taighdeoirí ag obair ar vacsaíní teachtaire RNA agus ar vacsaíní víreasacha-veicteora le blianta fada anuas, agus rinneadh dul chun cinn suntasach orthu sna 2010í.

Tar éis infheistíocht bhreise ag tús na paindéime COVID-19 in 2020, ba iad vacsaíní teachtaire RNA nó vacsaíní víreasacha-veicteora na chéad cheithre vacsaíní in aghaidh COVID-19 a údaraíodh san Aontas Eorpach.

Tá tuilleadh faisnéise ar na vacsaíní seo agus ar conas a d’fhormheas an tAontas Eorpach iad ar fáil: Vacsaíní in aghaidh COVID-19.

Vacsaíní in aghaidh COVID-19

Foghlaim tuilleadh faoin gcaoi a n-oibríonn vacsaíní COVID-19, a bhforbairt agus a bhformheas, agus faoin gcaoi a ndéantar faireachán ar a sábháilteacht.

Comhábhair vacsaíne

Bíonn comhpháirteanna i vacsaíní chun freagairt imdhíonachta a chur chun cinn agus chun an t-ábhar a choinneáil cobhsaí.

Page last updated 6 Aib 2022